Kara umowna i jej miarkowanie – co warto wiedzieć?

Zgodnie z art. 484 § 2 Kodeksu cywilnego, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej w dwóch przypadkach: gdy zobowiązanie zostało wykonane w znacznej części lub gdy kara jest rażąco wygórowana.

Przepisy używają pojęć niedookreślonych – takich jak „znaczna część wykonania” czy „rażąco wygórowana kara” – co sprawia, że ich interpretacja bywa nieoczywista. W praktyce przyjmuje się, że zobowiązanie wykonano w znacznej części, gdy interes wierzyciela wynikający z realizacji umowy został w istotnym stopniu zaspokojony.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 marca 2022 r. I NSNc 220/21 orzekł, iż „Miarkowanie - w granicach art. 484 § 2 k.c. - wysokości kary umownej należy do dyskrecjonalnych uprawnień sądu. Podejmując taką decyzję sąd powinien wziąć pod uwagę wszystkie ustawowe okoliczności, które przemawiałyby za zasadnością obniżenia kary umownej, nie pomijając przy tym funkcji stymulującej, kompensacyjnej i represyjnej, jakie w stosunkach zobowiązaniowych pełni ta kara.” Sąd Najwyższy wskazał także, iż „Miarkowanie kary umownej jest przejawem prawa sądu do ingerencji w stosunki umowne równorzędnych podmiotów, katalog kryteriów pozwalających na zmniejszenie kary umownej jest otwarty, a decyzja sądów meriti o miarkowaniu lub odmowie redukcji tej kary jest silnie warunkowana okolicznościami konkretnej sprawy. Niewątpliwie miarkowanie kary umownej ma na celu przeciwdziałanie dużym dysproporcjom między godnym ochrony interesem wierzyciela a wysokością zastrzeżonej kary. Rozmiar szkody poniesionej przez wierzyciela na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, pozostaje tylko jednym z kryteriów i przesłanek podejmowania decyzji o zastosowaniu miarkowania kary umownej.” (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2023 r. I CSK 4499/22).

Ponadto „Kara umowna stanowi surogat odszkodowania należnego wierzycielowi od dłużnika z tytułu odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania, pełni więc przede wszystkim funkcję kompensacyjną. Z tego powodu, choć należy się ona w zastrzeżonej wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody, a obowiązek jej zapłaty powstaje nawet wtedy, gdy wierzyciel na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania w ogóle szkody nie poniósł, normujące ją przepisy Kodeksu cywilnego nie pozbawiły całkowicie doniosłości relacji między wysokością zastrzeżonej kary umownej, a godnym ochrony interesem wierzyciela.” (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 26 czerwca 2025 r. I AGa 185/24)

✅ W praktyce: decydując o ewentualnym żądaniu miarkowania kary umownej warto dokładnie przeanalizować stopień wykonania zobowiązania, rzeczywiste skutki niewykonania oraz proporcje między wysokością kary a interesem wierzyciela.